Jurij Andropow – przez wiele lat jeden z szefów KGB, związany z ekipą Leonida Breżniewa, pomysłodawca serialu o Stirlitzu, najsłynniejszego filmu telewizyjnego w ZSRS.
Szesnastu Uprowadzonych
W walce z Polskim Państwem Podziemnym Sowieci nie mieli żadnych skrupułów. Liczyła się skuteczność.
Kuropaty – miejsce masowych egzekucji sowieckich
Położona na północny wschód od Mińska miejscowość Kuropaty to dziś jedno z przedmieść liczącej blisko 2 mln mieszkańców stolicy Białorusi. Pomimo upływu przeszło osiemdziesięciu lat od tragicznych wydarzeń, wciąż zbyt mało wiemy o dokonanych tam stalinowskich zbrodniach.
Nierówna kooperacja. Umowa o współpracy Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i KGB z 1971 r.
Stosunki pomiędzy „bratnimi” aparatami przemocy nigdy nie były równoprawne, tak jak nie były takimi relacje sowieckiego hegemona z jego polskim satelitą. Współpraca zmieniała jednak nieco charakter wraz z umacnianiem się władzy komunistów w Polsce, wewnętrznymi zmianami w bloku sowieckim, a także rozwojem metod i techniki pracy aparatu przemocy.
Sto dni lodowego piekła
Zjawiali się nie wiedzieć skąd w śnieżnych kombinezonach, uderzali i znikali – fińskie oddziały ochotników. Krasnoarmiejcy bali się ich panicznie. W Finlandii heroiczna wojna obronna 1939 roku przeszła do historii pod nazwą Talvisota – przeciętny Rosjanin nie wie jednak o niej nic.
W jaki sposób Służba Bezpieczeństwa przygotowała wizytę Leonida Breżniewa? Jak wyglądał jego pobyt na Górnym Śląsku? Jakie miasta, miejsca i zakłady pracy odwiedził? Jak reagowało społeczeństwo?
Dokumenty „Operacji polskiej” w Gruzji. Protokół specjalnej Trójki NKWD
Operacja polska NKWD stanowiła wzór dla kolejnych fal terroru. Odstąpiono od najprostszych pozorów procesu. Liczba osób represjonowanych w operacjach narodowościowych była tak duża, że nawet specjalnie powołane organy nie nadążały z wydawaniem wyroków.
Ludobójstwo przed wojenną zagładą. „Operacja polska” NKWD
W połowie lat 30. XX wieku zaczęły się deportacje ludności polskiej z ziem, które po traktacie ryskim znalazły się w granicach Sowdepii. Zaraz potem, w latach 1937–1938, przyszła „operacja polska”: za samo pochodzenie NKWD zamordowało – jako szpiegów lub wrogów ZSRS – co najmniej 111 tys. Polaków.
Jak doszło do „amnestii” dla obywateli polskich z sierpnia 1941 r.?
30 lipca 1941 r. w Londynie podpisany został polsko-sowiecki układ sojuszniczy skierowany przeciwko Niemcom (od nazwisk jego sygnatariuszy nazywany potocznie układem Sikorski-Majski).
Jak wyglądała sytuacja polityczno-gospodarcza w ZSRS i Polsce na przełomie lat 80/90 XX w.? Czy komuniści chcieli oddać władzę w Polsce?
Moskwa’80. Zbojkotowana Olimpiada
W lutym 1980 r. prezydent USA Jimmy Carter zaapelował o bojkot nadchodzących igrzysk olimpijskich w Moskwie. Powodem była inwazja Związku Radzieckiego na Afganistan, dokonana w 1979 r. Apel spotkał się z szerokim odzewem społeczności międzynarodowej, dzięki czemu Polacy przywieźli z tych igrzysk rekordową liczbę medali.
Czy po 1917 roku, czyli rewolucji bolszewickiej nastąpiły znaczące zmiany w rosyjskim resorcie spraw zagranicznych? Na czym polega specyfika rosyjskiej dyplomacji? Co jest istotą rosyjskiej polityki międzynarodowej?
„Nóż w plecy” - tak zwykło się określać agresję wojsk sowieckich 17 września 1939 r. na Polskę, która od kilkunastu dni zmagała się z niemieckimi napastnikami. Jakie miejsce w sowieckiej propagandzie zajmuje ten akt zniewolenia i terroru?
Sowiecka „operacja polska” 1944–1945
Charakterystycznym elementem prawie każdej okupacji był i jest do dzisiaj wrogi stosunek sił okupacyjnych do narodów podbitych, widoczny zwłaszcza w czasie pierwszej światowej wojny totalnej, jaką była II wojna światowa. Wynikał on z bardzo różnych powodów: politycznych, ideowych, rasowych, uwarunkowań historycznych i ekonomicznych.
Krwawa sobota w Nowoczerkasku
W czerwcu 1962 r. na ulice Nowoczerkaska, miasta położonego blisko 50 km od Rostowa nad Donem, wyszli wzburzeni podwyżką cen żywności robotnicy. Od czasu wystąpień w Kronsztadzie i guberni tambowskiej, spacyfikowanych przez bolszewików w 1921 r., był to największy, spontaniczny, ludowy bunt w Związku Sowieckim.
Wolność jest na wyciągnięcie ręki. Trzecia pielgrzymka Jana Pawła II do Polski w ocenie KGB
Nie byłoby wolnej Polski bez trzech pielgrzymek papieża Jana Pawła II. Pierwsza zbudowała wspólnotę i obudziła nadzieję, druga nas umocniła i wymusiła zniesienie stanu wojennego, trzecia – w czerwcu 1987 r. – otwarła drogę do przełomu w roku 1989. Fakt ten dostrzegł także wywiad sowieckiego KGB.
Fatima a Rosja. Między mistyką a historią
13 maja 1917 r., a potem 13 każdego miesiąca aż do października, z wyjątkiem sierpnia (19 VIII), troje młodych pastuszków w portugalskiej miejscowości Cova da Iria koło Fatimy przeżywało objawienia NMP. Przekazała Ona trzy „tajemnice”, z których trzecia miała zostać ujawniona dopiero w 2000 r.
Obozy i więzienia sowieckie na ziemiach polskich w latach 1944–1945
Wraz z nadejściem Armii Czerwonej i podążających za nią służb sowieckich na ziemiach polskich rozpętały się represje i terror skierowane przeciwko społeczeństwu polskiemu. Trudno było dostrzec różnice pomiędzy jedną okupacyjną formą zniewolenia a drugą.
Skąd wzięło się niezamarzające jezioro na południowym Uralu? Jak system komunistyczny deprawował działania naukowców? Czym był kombinat plutonowy Majak?
Tockoje – jeden z garnizonów Polskich Sił Zbrojnych w Związku Sowieckim
W 1941 r. na terenie Związku Sowieckiego w wyniku umów międzynarodowych powstała polska armia pod dowództwem gen. dyw. Władysława Andersa. Jednym z miejsc stacjonowania Polskich Sił Zbrojnych w ZSRS był garnizon Tockoje.
Generał i zbrodniarz. Spotkanie Władysława Andersa z Józefem Stalinem
18 marca 1942 r. odbyło się spotkanie Stalina z generałem Władysławem Andersem. Potrzeba jego organizacji wynikała z sowieckiej zapowiedzi zmniejszenia ilości racji żywnościowych, które otrzymywały polskie oddziały. Decyzja taka byłaby katastrofalna w skutkach – zarówno dla tworzącej się polskiej armii, jak i towarzyszących jej cywilów.
Co Rosjanie świętują 9 maja? Jakie znaczenie „walka z faszyzmem” miała dla uzasadniania moskiewskich agresji na wolne narody? Jak wyglądała sowiecka propaganda w okupowanej Polsce i Europie? Jakie techniki wykorzystywano do manipulacji społeczeństwami?
Włodzimierz Bączkowski był jednym ze znaczących badaczy dziejów Rosji i państw Europy Wschodniej okresu II RP. Jako sowietolog rozumiał w pełni zagrożenie dla Polski jakim był Związek Sowiecki i komunizm
Jak zmieniła się optyka postrzegania ZSRS po 17 września 1939 r.? Jak zmieniały się wzajemne relacje przed układem Sikorski-Majski i po jego podpisaniu? Jak ZSRS uzasadniał instalację komunistów na ziemiach polskich po 1944 r.?
Wasilij Dożdalew. Piechur zimnej wojny
Trwające przez kilka dekad starcie bloku wschodniego i wolnego świata ostatecznie nigdy nie zamieniło się w bezpośrednią, pełnoskalową konfrontację zbrojną, a szczególna rola przypadła w tym konflikcie oficerom wywiadu. Do nich właśnie należał Wasilij Dożdalew, w długiej karierze między innymi rezydent wywiadu sowieckiego w Londynie i szef przedstawicielstwa KGB przy MSW PRL.
Specyfika baptyzmu, jego historia w Polsce, ateizacja i prześladowania religijne w Rosji sowieckiej (wykład w oparciu o przekaz czasopisma „Słowo Prawdy”, gdzie m.in. informowano o głodzie, terrorze i donosicielstwie w ZSRS oraz o reakcjach środowisk protestanckich Zachodu na prześladowania chrześcijan)
Zostali na Wschodzie: elity polskie przeciwstawiające się sowietyzacji w ZSRS
Jak Moskwa wpływała na komunistów w II RP? Jaką rolę odegrały mniejszości narodowe w KPP? Jak szkolony przez Moskwę Bierut wypełniał jej zadania agenturalne i dywersyjne? Jak KPP korzystała z moskiewskich pieniędzy? Jak liczni w tej partii robotników byli bogaci?
Czy wiesz jakie narzędzia wykorzystywała sowiecka propaganda? Co znaczy hasło „Mobilizacja sztuki przeciwko polskim panom”? Co to są „Agitfilmy” i jaki był ich cel? Posłuchaj podcastu i dowiedz się jaki wpływ na sowiecki przekaz miały narodziny kina
Auschwitz a front wschodni
W literaturze historycznej od lat dyskutowany jest temat braku właściwej reakcji Zachodu na zagładę Żydów i innych narodów oraz próba odpowiedzi na pytanie: dlaczego alianci zachodni w 1944 nie zbombardowali krematoriów lub linii kolejowych prowadzących do obozu w Auschwitz-Birkenau, aby ją przerwać?
Jakie grupy zamieszkują terytorium Rosji? Czy Syberia jest Heartlandem (jądro Wyspy Świata) tak, jak twierdził Halford John Mackinder? Czy Rosja jest imperium? A może kolosem na glinianych nogach? Na czym polega specyfika tego kraju?
Jakie zmiany nastąpiły w doktrynie komunistycznej między tzw. stalinizmem a formułą „poodwilżową”? Jakie było znaczenie spotkania w Szklarskiej Porębie i czym miał być Kominform? Jak Moskwa zarządzała swym „imperium zewnętrznym” po 1953 r.? Jak można opisać model zarządzania „wspólnotą komunistyczną” w latach tzw. stalinizmu?
Dowiedz się więcej o wspólnych działaniach Niemiec i ZSRS przeciwko II RP: układy polityczne niemiecko-sowieckie z lata i jesieni 1939 r., dwie agresje na Polskę 1 i 17 września, wybuch wojny światowej oraz brutalne niszczenie okupowanej Polski przez niemiecką III Rzeszę i ZSRS, którego celem miało być kompletne unicestwienie Rzeczypospolitej
Czy Zachód i sami Polacy rozumieją specyfikę Rosji i jej rządy? Na czym polega system rządów w Rosji? Czy jej obecna władza, reprezentowana przez Putina i jego otoczenie, to rządy kleptokratów czy ludzi świadomych „schodzącego” rosyjskiego imperium? Dlaczego prezydent Federacji Rosyjskiej zdecydował się na kolejną inwazję na Ukrainę 24 lutego 2022 r.?
Jakiego rodzaju państwem jest Rosja? Co ma wspólnego z Zachodem, a co ze Wschodem, z Azją? Ile potrwa napięcie w Europie, które jest związane z wojną na Ukrainie? Czy czeka nas rewolucja w Rosji, czy ewolucyjna zmiana władzy?
Sowiecka agresja na Polskę 17 września 1939 r.
W konsekwencji zawartego pomiędzy III Rzeszą a Związkiem Socjalistycznych Republik Sowieckich paktu Ribbentrop-Mołotow 17 września 1939 r. Armia Czerwona przekroczyła granice Polski, rozpoczynając tym samym prawie dwuletnią okupację wschodnich terenów Rzeczypospolitej.
Agresja Niemiec i ZSRS na Polskę we wrześniu 1939 roku
Władze polskie za główne niebezpieczeństwo dla niepodległości państwa uważały możliwość agresji ZSRS. Drugi z wielkich sąsiadów Polski – Niemcy – na mocy postanowień traktatu wersalskiego dysponował przez dłuższy czas jedynie stutysięczną armią, niemal całkowicie pozbawioną ciężkiej broni.
Droga do wojny
Na początku lat dwudziestych XX w. Niemcy i Rosja podjęły współpracę polityczno-wojskową. Łączyło je dążenie do zburzenia porządku politycznego zbudowanego w Europie na fundamencie Traktatu Wersalskiego. Z czasem ambicje imperialne obu państw doprowadziły do nowej wojny.
Rzeczpospolita w obliczu II wojny światowej
Odbudowujące się państwo polskie po doświadczeniach z okresu wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920, dążyło do ustabilizowania relacji z sąsiadami. Punktem wyjściowym do dalszych kontaktów ze Związkiem Sowieckim były postanowienia pokoju ryskiego z 1921 r., kończącego wspomniany konflikt.
Czy pakt Ribbentrop-Mołotow był „paktem dwóch marksistowskich ideologii”?
Pakt Ribbentrop-Mołotow nie był i nie miał być sojuszem opartym na wspólnej ideologii Niemiec i Związku Sowieckiego, ponieważ takiej wspólnej ideologii nie było. Pakt był dowodem doraźnej wspólnoty interesów, która na krótko – zaledwie na dwa lata – połączyła Hitlera i Stalina.
Współpraca niemiecko-sowiecka w latach 1939–1941
Podjęcie współpracy przez III Rzeszę i ZSRS było niemałym zaskoczeniem dla obserwatorów sceny politycznej roku 1939. Hitler i Stalin, którzy wcześniej nie tylko przewodzili nazistowsko-komunistycznej wojnie propagandowej, ale i czynnie zaangażowali się w hiszpańską wojnę domową, wykonali wielką woltę.
Pakt o agresji między Hitlerem a Stalinem
24 sierpnia 1939 r. rządy sowiecki i niemiecki ogłosiły, że w nocy zawarły pakt o nieagresji. W rzeczywistości był to pakt o agresji. W tajnym protokole wytyczono granice przyszłego, czwartego rozbioru Polski i określono przynależność krajów wschodnioeuropejskich do stref wpływów obydwu państw.
Dyskusja na temat przyczyn ewakuacji Armii Polskiej ze Związku Sowieckiego do Iranu w sierpniu 1942 r. i jej reperkusji dla polsko-sowieckich relacji w okresie II wojny światowej.
Sowieccy dysydenci i Solidarność
Wprowadzenie w PRL stanu wojennego miało bezpośredni wpływ na politykę wewnętrzną w ZSRS, gdzie zaostrzono represje wobec dysydentów. Więzienia, zsyłki i wyrzucanie z kraju to elementy wspólnej strategii komunistów sowieckich i polskich, przeczuwających niechybny kryzys systemu i poszukujących skutecznych metod ratowania totalitarnego ustroju.
Kiedy mocarstwa zachodnie wycofały poparcie dla władz Polski na uchodźstwie? Dlaczego nie reagowały na zbrodnie sowieckich „wyzwolicieli”? Czy Stanisław Mikołajczyk wierzył, że wybory będą wolne i uczciwe?
Rosja w obliczu rewolucji
Czerwiec – Październik
Jubileuszowy, XX zjazd KPZS, obradujący od 14 do 25 lutego 1956 r. w Moskwie, nie zapowiadał się sensacyjnie. Nie zmienił się skład kierownictwa. Nowych treści trudno było doszukiwać się w wypełnionych frazesami mowach. Sytuacja zmieniła się jednak po ostatnim nocnym, zamkniętym posiedzeniu zjazdu, w czasie którego aktualny szef KPZS, Nikita Chruszczow, wygłosił referat.
Rozmowy radziecko-jugosłowiańskie po śmierci Stalina
Walka o władzę na Kremlu po śmierci Stalina była w większym stopniu spowodowana osobistymi ambicjami jego spadkobierców niż dzielącymi ich różnicami politycznymi. W centrum sporu znajdowały się kwestie wewnętrzne. O ile w polityce zagranicznej panował zasadniczo konsensus, brak było porozumienia co do ułożenia relacji z Jugosławią.
Za 10 dni w Amsterdamie? Plany wojenne Układu Warszawskiego a realia Zimnej Wojny
Zbrodniarze spod czerwonej gwiazdy
Armia Czerwona, która przekroczyła granice II Rzeczypospolitej w styczniu 1944 r., zachowywała się jak na terenie podbitym. Nie miało dla niej specjalnego znaczenia, czy wkracza na Kresy, które Sowieci wkrótce zagarnęli, czy na terytorium Polski w granicach pojałtańskich, czy na ziemie niemieckie, które miały do Polski zostać przyłączone.
„Biuletyn IPN” nr 5/2022 – Zbrodnie spod czerwonej gwiazdy
Zbrodnie spod czerwonej gwiazdy – to główny temat majowego numeru „Biuletynu IPN”. Gdy dziś mówi się o mitologii wyzwolenia, o zbrodniach, gwałtach, grabieży czy deportacjach, to wszyscy mamy przed oczami obrazy z telewizyjnych relacji na temat inwazji armii rosyjskiej na Ukrainę.
Katastrofa w elektrowni jądrowej w Czarnobylu
W nocy z 25 na 26 kwietnia 1986 r. w elektrowni jądrowej w Czarnobylu doszło do największej katastrofy w historii energetyki jądrowej. Była to tragedia o skutkach znacznie wykraczających poza miejsce zdarzenia.
Jak kształtowała się geopolityczna mapa Europy po rozpadzie Związku Sowieckiego? Co Ukraińcy, Rosjanie i Białorusini myślą o sobie nawzajem? Jaką rolę może odegrać Polska teraz i w przyszłości?
Przekleństwo imperium. Źródła rosyjskich postaw
Prześladowania: Religia w systemach totalitarnych (debata w ramach 3. MFFoTEK)
Spisane czyny. Pamięć o sowieckich zbrodniach
Zbrodnia Katyńska, Obława Augustowska, masowe deportacje – lista sowieckich represji na Polakach z lat 1939–1945 jest zatrważająco długa. Zbrodnie sowieckie popełnione na obywatelach państwa polskiego po 17 września 1939 r. stanowią olbrzymi, nie do końca zresztą znany i zbadany, kompleks spraw.
Czy Rosja pamięta o Gułagu? (debata w ramach 3. MFFoTEK)
Wojna na wyniszczenie. Operacja „Barbarossa”
Atak III Rzeszy na Związek Sowiecki nieodwracalnie wpłynął na charakter i przebieg toczonego od września 1939 r. konfliktu zbrojnego. Zainicjowana operacją „Barbarossa” wojna na wyniszczenie przypieczętowała też tragiczny los europejskich Żydów.
Jak wyglądał scenariusz III Wojny Światowej? Jakie zadania postawiono wojskom Układu Warszawskiego? Jak miał wyglądać atak jądrowy na Polskę?
Jak decydenci z Kremla pozbywali się swoich przeciwników politycznych? Czym były sowieckie „laboratoria śmierci”?
Podbój zwany wyzwoleniem
Im szybciej zdamy sobie sprawę z tego, że w sferze narracji historycznej tkwimy wciąż w pozycji państwa i społeczeństwa posttotalitarnego, tym szybciej będziemy zdolni do budowy opowieści historycznej z perspektywy wolnościowej.
Bohaterowie z przypadku – Gorbaczow i Jaruzelski
26 grudnia 1991 roku Rada Najwyższa ZSRS przyjęła w Moskwie deklarację o rozwiązaniu ZSRS. Było to skutkiem utworzenia 8 grudnia tegoż roku Wspólnoty Niepodległych Państw, ale nade wszystko – procesu rozpadu bloku państw socjalistycznych i wybijania się na suwerenność kolejnych republik sowieckich.
„Rozwydrzeni janczarzy”, „kukła moskiewska”, światowa dekoniunktura polityczna dla ZSRS 1978-1989... Obrachunek z dekadą Jaruzelskiego... (cz. 7 konferencji)
Nazbyt kosztowna interwencja
Kolejnym rocznicom wprowadzenia stanu wojennego towarzyszy dyskusja, czy Polsce w latach 1980–1981 groziła interwencja wojskowa Układu Warszawskiego. Związek Sowiecki miał dość sił i środków, aby się na nią zdecydować. Starał się jej jednak uniknąć.
Własow w Przemyślu
Generał Andriej Andriejewicz Własow znany jest jako dowódca Rosyjskiej Armii Wyzwoleńczej, która wspólnie z Niemcami walczyła przeciwko Stalinowi. Mniej znane są jego losy przed rozpoczęciem operacji „Barbarossa”, w tym jego służba w nadgranicznym Przemyślu.
Wybór Jana Pawła II i kontratak imperium
Wybór kard. Karola Wojtyły na Stolicę Piotrową był dla sowieckich służb specjalnych zaskoczeniem, ale szybko zrozumiały one istotę zagrożenia, jaką dla systemu stanowił pontyfikat papieża Polaka.
Zapomniana Jałta
Konferencja przywódców mocarstw koalicji antyniemieckiej na Krymie w lutym 1945 r. przesądziła o powojennym kształcie Europy. Stalin, Churchill i Roosevelt uzgodnili działania wobec Niemiec, ustalili przebieg powojennych granic wielu państw, dokonali pomiędzy siebie podziału stref wpływów.
Nie tylko decyzja z 5 marca 1940 r. Biuro Polityczne WKP(b) jako organ odpowiedzialny za represje wobec obywateli polskich w latach 1939-1945
Dmitrij Tokariew, szef Zarządu NKWD obwodu kalinińskiego, przesłuchiwany przez rosyjskich prokuratorów prowadzących śledztwo w sprawie Zbrodni Katyńskiej wypowiedział w pewnym momencie znamienną uwagę: Wyżej Biura Politycznego u nas nie ma żadnych instancji. Tylko siódme niebo.
O pertraktacjach w sprawie traktatu handlowego II RP ze Związkiem Sowieckim
Aż 15 z 26 artykułów pokoju ryskiego odnosiło się do zagadnień finansowych, regulujących kwestie odszkodowań czy zwrotu mienia, osobny zaś artykuł XXI, mówił o rozpoczęciu negocjacji dotyczących umowy handlowej po upływie sześciu tygodni od ratyfikacji traktatu.
Jeńcy sowieccy w niewoli w Polsce w latach 1919–1921
W wyniku klęski państw centralnych powrót z nich do swoich ojczyzn (Rosji, Ukrainy, Polski, państw bałtyckich) rozpoczęli jeńcy wojenni, osoby internowane i przymusowo wywiezione na roboty – obywatele byłego imperium rosyjskiego.
Karta z dziejów represji sowieckich wobec obywateli polskich: działalność Ławrentija Berii
Są zbrodniarze pozornie „lżejszego kalibru” – tzw. mordercy zza biurka. Rzadko kiedy sami zabijają, biją i torturują; najczęściej zostawiają to swoim podwładnym. Jednak to oni odgrywają kluczową rolę w każdym systemie władzy opartym na przemocy.
Konferencja w Poczdamie. Ostatnie spotkanie Wielkiej Trójki
17 lipca 1945 r. rozpoczęła się konferencja nowego prezydenta USA Harry’ego Trumana, sowieckiego dyktatora Józefa Stalina i premierów Wielkiej Brytanii – Winstona Churchilla, którego po 11 dniach (po wygraniu wyborów przez Partię Pracy) zastąpił Clement Attlee.
Czy „Solidarność” była produktem KGB, a władza zawsze kłamie, czyli o co chodziło Golicynowi i inne teorie spiskowe
Atak Hitlera na Stalina: zbrodnie ZSRS w Małopolsce Wschodniej i na Wołyniu – sprawa Polski na arenie świata – układ Sikorski-Majski
Jak doszło do podpisania układu między III Rzeszą a Związkiem Sowieckim? Dlaczego sojusznicy nie ostrzegli polskiego rządu, choć znali treść tajnego protokołu? Czy wojna obronna mogła trwać dłużej?
Znaczenie agresji III Rzeszy na Związek Sowiecki dla rosyjskiej propagandy historycznej
Iwan Sierow
Jeden z najbardziej osławionych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwowego ZSRS i symbol sowietyzacji Polski swoją błyskawiczną karierę zawdzięczał stalinowskiej czystce w NKWD.
Deportacje z Górnego Śląska do ZSRS w 1945 roku
Dlaczego Górnoślązacy zabrani na dwa tygodnie do pracy przy udrażnianiu dróg, naprawie wodociągów i usuwaniu szkód wojennych wrócili do swoich domów – jeśli w ogóle wrócili – dopiero po latach? Dlatego, że ich droga wiodła przez łagry i pracę przymusową w ZSRS. Potraktowano ich jako żywe reparacje.
Nowe dokumenty archiwalne do dziejów „Dzierżyńszczyzny”
Tragiczne dzieje polskiej mniejszości narodowej w Związku Sowieckim od początku lat 90. ubiegłego stulecia funkcjonują w obiegu historiograficznym głównie za sprawą pionierskiej rozprawy prof. Mikołaja Iwanowa Pierwszy naród ukarany. Polacy w Związku Radzieckim 1921–1939.
Czarnobyl. 35 lat po katastrofie
Brak zgody Polski na przemarsz wojsk sowieckich w 1939 r.
Historycy wielokrotnie analizowali kwestię ewentualnej zgody polskiego rządu na przemarsz wojsk sowieckich przez terytorium Rzeczypospolitej w 1939 r. W sierpniu tego roku Moskwa podjęła kolejną próbę uzyskania aprobaty dla planów wprowadzenia Armii Czerwonej do Polski, jako kraju objętego wielostronnymi gwarancjami pomocy na wypadek zagrożenia ze strony Niemiec.
Niemiecka ekshumacja w Katyniu 1943
„Kochany Tatusiu. Jesteśmy niespokojni, bo nie mamy wiadomości ani listu. Wysłaliśmy 100 rubli i paczkę, i rzeczy, o które Tatuś prosił. My jesteśmy zdrowi i na tym samym miejscu. Proszę się o nas nie bać. Gdy się zobaczymy... Twoja Stacha. 15 lutego 1940 r.”.
We wrogim otoczeniu? Polscy jeńcy wojenni a ludność cywilna w ZSRS (1939–1940)
Stosunek władz sowieckich do polskich jeńców wojennych osadzonych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie jest znany. Najdobitniejszy wyraz znalazł on w zbrodniczej uchwale Politbiura KC WKP(b) z 5 marca 1940 r., przewidującej ich wymordowanie. A jak się do nich odnosiła miejscowa ludność cywilna?
Czy po uderzeniu Niemiec na Polskę, państwo polskie przestało istnieć?
Tylko Rzesza Niemiecka, ZSRS i Republika Słowacka przyjęły w 1939 r., że w wyniku ich agresji doszło do zawojowania (debellacji) Rzeczypospolitej, czyli pozbawienia dotychczasowego suwerena władzy zwierzchniej po zbrojnym zajęciu terytorium państwa i przejęciu nad nim całkowitej kontroli.
Z historii pewnego złudzenia. O rodzinie carskiej w latach 20. i 30. XX w. na podstawie informacji pracowników polskiego MSZ
Znaną jest prawda, że Józef Piłsudski – wpisując się bezpośrednio w tradycję wywodzącą się od przedstawicieli polskiej tzw. Wielkiej Emigracji z wieku XIX – uważał Rosję za głównego przeciwnika Polski.
Stosunek ZSRS do obywateli polskich narodowości żydowskiej
Przed wojną Żydzi stanowili ok. 9% całej populacji ziem zajętych w 1939 r. przez Armię Czerwoną. Po wybuchu wojny na tamte tereny napłynęło jeszcze 250-300 tys. uchodźców z Polski zachodniej i centralnej. Tym samym pod okupacją sowiecką znalazło się 1,4-1,5 mln. Żydów, którzy stanowili wówczas 11% całej ludności Kresów Wschodnich.
(Nie)wykonanie Traktatu Ryskiego przez ZSRS?
Traktat Ryski był aktem prawa międzynarodowego zawartym 18 marca 1921 r. pomiędzy rządem Rzeczpospolitej Polskiej a rządem Rosyjskiej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Rad, który reprezentował także rządy Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad i Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Rad.
„Gwałty, których skali i sadyzmu nie można sobie wyobrazić”. Gehenna górnośląskich kobiet w 1945 r.
Kiedy w połowie stycznia 1945 r. na froncie wschodnim ruszyła kolejna ofensywa Armii Czerwonej, losy wojny były już w zasadzie przesądzone. Pytaniem otwartym pozostawało jedynie, kiedy i kto jako pierwszy dotrze do Berlina i zawiesi sztandar zwycięstwa na gruzach stolicy Trzeciej Rzeszy.
Polacy i obywatele polscy w obozach NKWD-MWD na terytorium ZSRS po roku 1944
Klęski wojsk niemieckich na froncie wschodnim i szybkie posuwanie się Armii Czerwonej na zachód rozpoczęło w 1944 r. przygotowywaną przez Armię Krajową akcję „Burza”. Zderzyła się ona z akcją sowiecką zmierzającą do metodycznego zlikwidowania polskich sił zbrojnych w kraju.
„Niech żyje zwycięska Armia Czerwona – oswobodzicielka Narodu Polskiego”
Przekroczenie Bugu przez nacierające na Zachód oddziały 1 Frontu Białoruskiego zostało przez Narkomindieł – sowiecki MSZ – kłamliwie przedstawione jako przekroczenie polsko-sowieckiej granicy państwowej i początek „wyzwalania bratniego narodu polskiego” spod okupacji niemieckiej.
Poetka w łagrach. Beata Obertyńska (1898–1980)
Zaczęła pisać wiersze, gdy Polska powstawała do nowego życia, wyłaniała się z bitew i krwi wielu Polaków poległych podczas I wojny światowej oraz wojny obronnej 1920 r. Szczęśliwe lata spędzone w Niepodległej zostały gwałtownie przerwane przez wybuch II wojny światowej, najazd sowiecki na wschodnie tereny Rzeczypospolitej, aresztowanie we Lwowie i deportację do łagrów Workuty.
Czarnobyl. Przemilczeć katastrofę
W nocy z 25 na 26 kwietnia 1986 r., w elektrowni atomowej w Czarnobylu na Ukrainie doszło do awarii. Niekontrolowana reakcja łańcuchowa doprowadziła do wybuchu wodoru, który rozsadził rdzeń reaktora. Do atmosfery przedostały się śmiertelnie groźne substancje radioaktywne.
Widziane ze Wschodu. Wydarzenia Grudnia 70 w oczach mieszkańców ZSRS
Grudzień 70 doczekał się już licznych publikacji opartych na źródłach krajowych i zagranicznych. Nieczęsto jednak spotykamy się w nich z jego oceną dokonywaną przez „obywateli sowieckich”.
Jak w okresie międzywojennym wyglądały oficjalne i nieoficjalne kontakty Polski i ZSRS? Czy można było nie dopuścić do paktu Ribbentrop-Mołotow?
Proces Siergieja Łoźnicy
Dokumentem „Proces” Siergiej Łoźnica przywołał zapomnianego prekursora „Wielkiego Terroru”. Był nim sąd nad członkami Partii Przemysłowej (Promyszlennaja Partia – Prompartia) w jednym z pierwszych procesów pokazowych w Związku Sowieckim.
Pod jarzmem Sowietów. Sytuacja ludności polskiej w ZSRS w latach 1917-1937
Na sytuację Polaków w Rosji w przeddzień rewolucji lutowej i przewrotu bolszewickiego ogromny wpływ miały wydarzenia związane z wybuchem I wojny światowej.
Partyzantka antysowiecka na ziemi łomżyńskiej (1939-1941) – wybrane aspekty
Początki partyzantki na ziemiach polskich – zarówno antysowieckiej, jak i antyniemieckiej – wiązać należy z pozostałościami rozbitych jednostek Wojska Polskiego, które nie złożyły broni.
Sowiecki zabór roku 1939
Rabunki, gwałty i mordy dokonywane po 17 września 1939 r. przez żołnierzy Armii Czerwonej oraz członków samozwańczych komunistycznych band na ludności cywilnej były zaledwie wstępem do całego katalogu represji przygotowanych przez okupanta sowieckiego Polakom zamieszkującym wschodnie tereny II RP.
Wasilij Ulrich
Czy można zostać sędzią bez wykształcenia prawniczego? Odpowiedź negatywna wydaje się bezsporna. Nie było to jednak oczywiste w Związku Sowieckim, szumnie mieniącym się „państwem nowego typu” (czyli takim, w którym obowiązują zasady inne niż dotychczas).
Ławrientij Pawłowicz Beria – morderca zza biurka
„To było prawdziwe zwierzę: chytre, zdradzieckie, brutalne” – wspominał Berię Nikołaj Bajbakow, w czasie II wojny światowej ludowy komisarz przemysłu naftowego ZSRS.
Najbardziej tajemniczy kraj świata
Najbardziej tajemniczy kraj świata…
O Julienie Bryanie i jego podróżach do Związku Sowieckiego z Tomaszem Stempowskim, autorem książki „Najbardziej tajemniczy kraj świata”. Związek Sowiecki w fotografiach i tekstach Juliena H. Bryana 1930–1959, rozmawia dr Rafał Leśkiewicz, redaktor naczelny portalu przystanekhistoria.pl.
17 września 1939: napaść Rosji stalinowskiej na Polskę (z sowieckiej propagandy)
Systemy socjalnego bezpieczeństwa, czyli o istocie III Rzeszy i ZSRS
Aby uchwycić istotę ustroju, niepozbawionym sensu wydaje się ich zestawienie na możliwie szerokim tle. Zasadniczo władza państwowa utrzymuje się wskutek zastosowania przemocy lub dzięki akceptacji decydentów, a jej kres wyznacza obalenie czy zmiana.
Wyzwolenie czy zniewolenie?
W krzywym (niezupełnie) zwierciadle. Polska z perspektywy władz i ludności ZSRS w przededniu i podczas sowieckiej agresji we wrześniu 1939 roku
Zohydzanie przez agresora ofiary swej zbrojnej napaści jest tak stare jak same wojny. U progu II wojny światowej Sowieci stosowali tę metodę wobec Polski. I to na wielką skalę.
Ewakuacja Armii Andersa. Jak było naprawdę?
Z autorem książki Armia Andersa w ZSRS 1941–1942. Niespełnione „braterstwo broni” z Armią Czerwoną prof. Sławomirem Kalbarczykiem, rozmawia dr Rafał Leśkiewicz, redaktor naczelny portalu przystanekhistoria.pl.
Zlikwidować czy wynarodowić? Niemiecki i sowiecki program walki z narodem polskim
Charakterystyka niemieckich i sowieckich zbrodni na Polakach obejmuje zagadnienia dotyczące celów, metod i skali realizacji antypolskiej polityki w latach II wojny światowej.
Czy polska placówka dyplomatyczna w Moskwie spełniła pokładane w niej nadzieje? Blaski i cienie relacji polsko-sowieckich w okresie międzywojennym
Działalność polskich placówek tak dyplomatycznych jak konsularnych z okresu międzywojennego wciąż nie cieszy się dużym zainteresowaniem badaczy. Historycy nadal skupiają się bardziej na analizie raportów przygotowywanych przez pracowników Ministerstwa Spraw Zagranicznych (MSZ) niż na ich autorach.
Polski kontrwywiad wojskowy na Polesiu w okresie dwudziestolecia międzywojennego
Pomimo wygranej wojny z bolszewicką Rosją, duża część Kresów Wschodnich należąca do Polski przed rozbiorami została utracona.
I Wszechzwiązkowy Zjazd Pisarzy ZSRS
17 sierpnia 1934 r. w Domu Związków w Moskwie rozpoczął się I Wszechzwiązkowy Zjazd Pisarzy Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich. W trakcie trwających do 1 września obrad przyjęto statut Związku Pisarzy ZSRS i uznano realizm socjalistyczny za metodę twórczą obowiązującą pisarzy sowieckich.
Roger Moorhouse: Bitwa Warszawska i eksport rewolucji bolszewickiej na Zachód
Rozstrzelać Polaków - dokument o ludobójstwie na Polakach w ZSRS w 1937-1938
Ludzie, wojna i matematyka. Sprawa bolszewickich jeńców 1920 r.
Ministerstwo Kultury Federacji Rosyjskiej w przededniu 77. rocznicy Zbrodni Katyńskiej oraz 7. rocznicy katastrofy samolotu prezydenta Lecha Kaczyńskiego pod Smoleńskiem podjęło prowokacyjną akcję. W katyńskim miejscu pamięci otwarto wystawę poświęconą sowieckim jeńcom w Polsce w latach 1919–1921.
Wojna polsko-bolszewicka 1920 roku
Główną przyczyną wybuchu wojny polsko-bolszewickiej było zagrożenie dla niepodległości Polski ze strony Rosji bolszewickiej oraz próba wcielenia w życie idei permanentnej rewolucji i eksportu rewolucji komunistycznej na teren całej Europy.
Polscy męczennicy za czerwonym kordonem
Kapłani przechodzili potajemnie przez granicę, by ratować chrześcijańską spuściznę i służyć wiernym na ziemiach włączonych w 1921 r. do Rosji Sowieckiej.
Zmartwychwstały
Wbrew tytułowi niniejszy tekst nie ma nic wspólnego z kwestiami religii, a tym bardziej życia pozagrobowego. Omawiam w nim historie człowieka, którzy w świetle prawa został uznany za zmarłego, by potem sądownie znowu wrócić na do świata żywych. Wydaje to się absurdalne, ale niekoniecznie takie jest.
Obława Augustowska – zbrodnia bez przedawnienia
Wynikiem sowieckiej operacji wojskowej z lipca 1945 r., określanej dziś jako Obława Augustowska, była największa zbrodnia popełniona na Polakach po II wojnie światowej. Co najmniej 600 Polaków zostało zamordowanych w nieznanym miejscu a sprawcy pozostali bezkarni.
Zbrodniarze z NKWD przed sądem. Przypadek Żytomierza
Część funkcjonariuszy NKWD, którzy z wielkim zaangażowaniem brali udział w Wielkim Terrorze lat 1937–1938, niedługo później – w ramach tzw. Beriowskiej czystki – została oskarżona o to, że podczas represji dopuścili się „pogwałcenia socjalis- tycznej praworządności”.
Kłamstwo katyńskie – od Norymbergi do Gorbaczowa. Część 3
Kłamstwo katyńskie – mit założycielski PRL. Część 2
Kłamstwo katyńskie – do światowej rewolucji. Część 1
Borys Smysłowski-Holmston
Był jednym z kilku przedstawicieli rosyjskiej białej emigracji, którzy dali o sobie znać w czasie II wojny światowej. Jednak jego nazwisko utrwaliło się w historii tego okresu w sposób szczególny.
Kłamstwo katyńskie – od Stalina do Gorbaczowa
Opieka konsularna nad Polakami w Moskwie w latach 1918 – 1939
W listopadzie 1918 r. na mapie politycznej Europy pojawiło się „nowe-stare” państwo, o nazwie Polska. Stało się tak w wyniku splotu różnych okoliczności, przede wszystkim zaś konfliktu solidarnych jak do tej pory wobec siebie mocarstw zaborczych oraz upadku carskiej Rosji.
Nazwisko po nazwisku. Baza danych deportowanych z Górnego Śląska do pracy przymusowej w ZSRS w 1945 roku, czyli jak ugryźć problem
Jednym z wydarzeń, wpisanych mocno w pamięć mieszkańców Górnego Śląska a zarazem związanych z II wojną światową jest sprawa wywózki mężczyzn do pracy przymusowej w ZSRS w 1945 roku.
Jak rewolucja pożarła swoje polskie dzieci
Wśród bolszewików, którzy jesienią 1917 r. przejęli władzę w Piotrogrodzie, było wielu Polaków. W ZSRS przyjęło się w ogóle o tym nie wspominać. Kiedy mówiono o komisarzach lub szeregowych członkach Piotrogrodzkiego Komitetu Wojskowo-Rewolucyjnego, który kierował przewrotem, padały z zasady nazwiska niepolskie. Rewolucja pochłonęła także swoje polskie dzieci – w czasach Wielkiego Terroru.
Wyspy Sołowieckie – wzorzec systemu Gułag
Archipelag Wysp Sołowieckich znajduje się na północy Rosji, na Morzu Białym, ok. 150 km od koła podbiegunowego. To sześć większych wysp, z Wielką Sołowiecką i Anzerem na czele, oraz około stu niewielkich wysepek.
Nie tylko Układ Warszawski. Gospodarcze i naukowe relacje PRL z ZSRS i Radą Wzajemnej Pomocy Gospodarczej w tle (1950-1990)
Nie ulega wątpliwości bardzo negatywny z punktu widzenia interesów politycznych ziem polskich bilans pozostawania pod wpływem ZSRS w latach 1944-1989. Składa się na to – oprócz zbrodni popełnionych przez sowiecki aparat bezpieczeństwa na Polakach w latach 30-tych i 40-tych XX w. – wiele czynników.
W Jałcie przegraliśmy II wojnę światową
Czy alianci nas zdradzili? O co walczył Stalin? Czy można było zatrzymać bieg zdarzeń? Jak podsłuchy w pałacach Jałty i hollywoodzkie filmy sprzyjały Stalinowi? Czy III wojna światowa była realna? Jak długo trwała Jałta? – Z dr. hab. Henrykiem Głębockim, historykiem z Uniwersytetu Jagiellońskiego i pracownikiem Instytutu Pamięci Narodowej rozmawia Maciej Kwaśniewski.
Korpus Ochrony Pogranicza (1924-1939) i Straż Graniczna (1928-1939) w tradycji współczesnej Straży Granicznej
Ludowy Komisarz Spraw Wewnętrznych Ukraińskiej SRS Iwan Sierow i jego antypolska działalność w okresie 2 IX 1939- 25 II 1941 r.
Karierę Iwana Sierowa, jednego z najbardziej znanych funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa ZSRS trudno uznać za typową. Z wykształcenia był wojskowym – w styczniu 1939 r., mając 34 lata, ukończył Akademię Wojskową im. Frunzego w Moskwie i awansował na stopień majora. Był oficerem artylerii.
Dlaczego armia gen. W. Andersa została ewakuowana do Iranu w 1942 r.?
Jak komuniści wykorzystywali propagandowo zakończenie wojny w 1945 r.?
Dlaczego Niemcy musieli dwukrotnie kapitulować w 1945 r.?
8 maja 1945 r. - zakończenie II wojny światowej
Wybrane obozy i więzienia sowieckie na ziemiach polskich w latach 1944-1945
Terror Armii Czerwonej i NKWD na ziemiach polskich w latach 1944-1945
Zwycięstwa Armii Czerwonej zakończyły niemiecką okupację w Polsce, która przyniosła miliony ofiar. Jednak ta sama Armia, w której strukturach znajdowały się policyjne formacje NKWD i Smiersz (kontrwywiad wojskowy), nie przywróciła utraconej niepodległości i nie zapewniła bezpieczeństwa mieszkańcom.
Stanisław Swianiewicz: narodziny kłamstwa katyńskiego
Stanisław Swianiewicz: rozładowywanie obozu i cudowne ocalenie
Stanisław Swianiewicz: prolog – przygotowania do zbrodni
Stanisław Swianiewicz: Katyń - pierwsze ślady zbrodni
Sowiecka "Prawda o Katyniu” (Moskwa, 1944) - z dziejów kłamstwa katyńskiego
Ofiary Zbrodni Katyńskiej
5 marca 1940 r., władze polityczne Związku Sowieckiego – z Józefem Stalinem na czele – wydały polecenie rozstrzelania blisko 22 tysięcy uwięzionych Polaków. Byli to oficerowie wojska i funkcjonariusze policji - zgromadzeni w obozach w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie oraz cywile przebywający w więzieniach sowieckiej Białorusi i Ukrainy.
Katyń 1940. Świadkowie i świadectwa
W sprawie zbrodni katyńskiej kraje zainteresowane (m.in. Niemcy, ZSRS, Polska i USA) zdołały przesłuchać od kilkunastu do kilkudziesięciu świadków. Były wśród nich osoby wiarygodne i konfabulujące, świadectwa te mają więc różną rangę: często są kapitalnie ważne, niekiedy zaś – wręcz bezwartościowe.
Orędownik sprawy katyńskiej. Profesor François Naville
François Naville – profesor, członek Międzynarodowej Komisji Lekarskiej w 1943 r. w Katyniu – stał się niestrudzonym orędownikiem prawdy o tragicznych losach polskich oficerów. Dzięki jego obecności jako przedstawiciela państwa neutralnego, wiarygodność prac tej komisji była trudna do podważenia.
Szukam prawdy o „podolskim Katyniu”
O pierwszym ujawnionym miejscu zbrodni „operacji polskiej” NKWD z Jerzym Wójcickim, redaktorem naczelnym „Słowa Polskiego” w Winnicy, rozmawia Anna Zechenter.
"Ojcu" (film dokumentalny; scenariusz i reżyseria: Liliana Komorowska, Diana Skaya; zdjęcia: Jan Belina Brzozowski; produkcja: QueenArt Films, 2014)
Relacje polsko-sowieckie podczas II wojny światowej
Świadek z Moskwy – Margarita Sergeevna Szarowa (1921-2008)
Jej biografia przypomina historie chrześcijan z pierwszych wieków. Przyjęła chrzest w środku stalinowskiej nocy, kiedy ten wybór oznaczał represje i prześladowania. Później była łączniczką między katolikami z Polski i Rosji.
Mord na więźniach – mniej znana strona Zbrodni Katyńskiej
5 marca 1940 r. szef NKWD ZSRS, Ławrentij Beria, skierował do Józefa Stalina słynną już dziś, liczącą trzy i pół strony notatkę, której treść po prostu poraża i nie poddaje się łatwemu komentarzowi.
System więzienno-łagrowy w czasie Wielkiego Terroru
W latach trzydziestych XX w. sowiecki reżim komunistyczny rozbudował do monstrualnych rozmiarów system obozów i więzień, planując przeprowadzenie na ogromną skalę akcji terrorystycznej w celu ostatecznego wyeliminowania domniemanych wrogów.
„Głód przezwyciężał strach”. W jaki sposób Polki potrafiły zapewnić byt rodzinie na syberyjskim zesłaniu
W latach 1940-1941 na skutek masowych deportacji przeprowadzonych przez władze sowieckie na terenach wschodnich II RP swoje domy opuściły tysiące polskich rodzin. Wywiezione w głąb ZSRS musiały się mierzyć z głodem, chorobami i śmiercią.
Powrócić na Ojczyzny łono. Słów kilka o deportowanych rodzinach ofiar Katynia
Decyzje władz sowieckich podejmowane w marcu 1940 roku stanowiły o zbrodniczych działaniach w stosunku do obywateli polskich. I nie ograniczały się one tylko do mordu dokonanego, zgodnie z decyzją Biura Politycznego KC WKP(b) 5 marca 1940 r., ale miały znacznie szerszy zasięg.
W kręgu tzw. wojny domowej
Jednym z najważniejszych aksjomatów związanych z historią powojennego podziemia, ukutą i utrwaloną przez komunistyczną propagandę był mit o tzw. wojnie domowej. Pozwalał on przedstawiać polskie siły komunistyczne jako równoprawnego konkurenta w walce o władze w powojennej Polsce.
„A oni szli niepokonani” – 80. rocznica masowej deportacji Polaków na Sybir
10 lutego 2020 roku, w 80. rocznicę pierwszej (z czterech) masowych deportacji Polaków w głąb państwa sowieckiego, w „Naszym Dzienniku” ukazał się dodatek historyczny IPN „A oni szli niepokonani”.
Postawiłam krzyż na grobie dziadka
Wszystko, co piękne, szczęśliwe i wartościowe Tereska usłyszała w domu w języku polskim. A na ulicy i w szkole musiała mówić po ukraińsku lub rosyjsku. W tych językach często słyszała obelgi i wyzwiska.
„Urodziłam się w Jezupolu, koło Stanisławowa…”. Sowieckie deportacje Kresów oczami Dziecka
80 lat temu w milionach rodzin mieszkających na polskich Kresach dzieci nie czekały na ferie. Jeśli dane im było szczęście posiadania daru niewiedzy, czekały na powrót z wojny dziadków, ojców, braci… Wierząc, że żyją i wrócą.
O sowieckich deportacjach z 1940 r. S. Maria Teresa Jasionowicz - "Głód i wszy"
„Olech”: przeciwko sowieckiemu terrorowi
Anatol Radziwonik „Olech” wraz z grupą swoich podkomendnych nie zdecydował się po wojnie ewakuować z zajętej przez ZSRS Nowogródczyzny, licząc na powrót ziem wschodnich do Polski. Pozostałe na wschodzie oddziały polskie stały się samoobroną miejscowej ludności przed terrorem NKWD.
„Nie mogę o tym pisać ani myśleć”
Pragnienie opisania dramatu niewinnych ofiar systemu komunistycznego – niewyobrażalnego doświadczenia ich samych oraz cierpień rodzin więzionych i traconych – stawało się jedyną pociechą w tych trudnych chwilach. Niosło nadzieję, że ich tragedia nie zostanie zapomniana, że „opisanie” i tym samym zachowanie pamięci nie tylko nada sens ich kaźni, ale również będzie wymierzeniem sprawiedliwości.
Pod czerwonym butem
To nie była „zwykła” napaść, bo nawet zakładając, że każda agresja jest wyjątkowa, musimy w tej sowieckiej z 17 września 1939 roku dostrzec cechy zupełnie niespotykane. Po raz pierwszy bodaj w dziejach zdarzyło się, że jedno państwo, najeżdżając drugie, twierdziło, że to drugie… nie istnieje.
Czym była „Operacja Polska”?
Mordowano ich masowo – najpierw na podstawie list zatwierdzanych w Moskwie, potem brano ofiary jak popadło, byle ich nazwiska brzmiały z polska. Aby zaspokoić oczekiwania moskiewskiej centrali, NKWD wyszukiwał Polaków nawet w książkach telefonicznych.
Zagłada syberyjskiego Białegostoku
Wieś na południu Syberii nosząca swojską nazwę Białystok (ros. Biełostok) oraz sąsiednie miejscowości założyli przybywający tu od końca XIX w. polscy osadnicy. Dorabiali się na ziemi wydartej tajdze, po 1917 r. opierali kolektywizacji i ateizacji, aż w latach 1937–1938, w „operacji polskiej” NKWD, prawie wszyscy mężczyźni zostali zgładzeni.
Historia prześladowań i działalności ojca Serafina Kaszuby
Mordy założycielskie w PPR
Polska Partia Robotnicza została powołana do istnienia przez Sowietów – za pełną wiedzą i przychylnością, a zarazem pod ostateczną kontrolą samego Stalina. Jej przywódców przeszkolono w Kominternie i NKWD, a w końcu grudnia 1941 r, zrzucono na spadochronach pod Warszawą.
Agresja sowiecka na Polskę i okupacja wschodnich terenów Rzeczypospolitej (1939–1941)
Teka edukacyjna, którą oddajemy w Państwa ręce, poświęcona jest sytuacji obywateli polskich na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej.
Wywiad II Rzeczypospolitej wobec wybuchu II wojny światowej (cz. I)
Proces Szesnastu we wspomnieniach oskarżyciela
Literatura dotycząca procesu przywódców podziemnej Polski jest obfita. W źródłach sowieckich długo jednak brakowało informacji, jakie cele polityczne stawiały przed sobą władze ZSRS, decydując się na nadanie temu procesowi charakteru pokazowego. Zmieniły to dopiero wspomnienia Nikołaja Afanasjewa.
Leopold Okulicki – ofiarą sowieckiego mordu?
Generał Leopold Okulicki ostatnie chwile życia spędził prawdopodobnie w moskiewskim więzieniu. Okoliczności jego śmierci są jednak niejasne, a wątpliwości budzi nie tyle jej data – 24 grudnia 1946 roku – co miejsce i sposób, w jaki do niej doszło.
Ribbentrop i Mołotow – podpalacze świata z woli Hitlera i Stalina (debata)
Kilka uwag o podporządkowaniu KPRP/KPP Kominternowi i ZSRS
Komunistyczna Partia Robotnicza Polski (KPRP) / Komunistyczna Partia Polski (KPP) nie były „normalnymi” partiami. Pod wieloma względami stanowiły w polskiej przestrzeni politycznej twory wielce oryginalne. Z czego wynikać miała rzeczona oryginalność?
Zbrodnia katyńska - stan śledztwa...
Hitler i Stalin: żywoty równoległe
Hitler popełnił samobójstwo na kilka dni przed kapitulacją Niemiec, zostawiając swemu narodowi przesłanie, by „zachował jego ducha”. Stalin zmarł śmiercią naturalną po zbudowaniu sowieckiego imperium na milionach trupów i zostawił po sobie ludobójczy system działający jeszcze przez niemal pół wieku.
Okłamany mściciel Katynia
Kłamstwo katyńskie jest kłamstwem założycielskim „Polski Ludowej”. Jego początek sięga jednak okresu sprzed powstania tego tworu: już w czasie wojny Sowieci na arenie międzynarodowej i w oddziałach berlingowców intensywnie rozpowszechniali dezinformację, jakoby to Niemcy byli sprawcami tej zbrodni.
Nie pozostał żaden ślad
Wypłakane oczy, wieloletnie poszukiwania, rozsyłanie listów, dobijanie się do urzędów i biur, czepianie się nadziei… I nic. Latem 1945 roku zaginął słuch o prawie sześciuset mieszkańcach Suwalszczyzny. Nie ma wątpliwości, że wszyscy zostali zgładzeni, ale wciąż nie znamy odpowiedzi na wiele pytań.
Bułgarski ślad. Na ile komunistyczne służby były zaangażowane w zamach na Jana Pawła II?
Wiele wskazuje na to, że w zamach na Jana Pawła II były zaangażowane tajne służby Bułgarii i innych państw komunistycznych – mówi dr Andrzej Grajewski, współautor książki „Agca nie był sam”, w rozmowie z Jakubem Gołębiewskim. Powstały w roku 2016 wywiad prezentuje wiedzę, także i dziś zasługując na uwagę.
Wymiana okupantów
23 sierpnia 1939 roku w Moskwie Joachim von Ribbentrop i Wiaczesław Mołotow,. ministrowie spraw zagranicznych III Rzeszy i ZSRS oficjalnie sygnowali dokument nazywany paktem o nieagresji.
Sceptycyzm „wyzwolicieli”
Raporty NKWD pokazują, że mimo wysiłków kremlowskiej propagandy wielu „ludzi radzieckich” bez entuzjazmu przyjęło napaść Armii Czerwonej na Polskę we wrześniu 1939 roku. Gdyby Sowiety były krajem demokratycznym, można by pisać o negatywnym stosunku sowieckiej opinii publicznej do inwazji na Polskę.
Operacja „Papież”
Po zamachu na Jana Pawła II służby komunistyczne fałszowały dokumenty i wysyłały pogróżki do włoskich śledczych, by skierować sprawę na ślepy tor – mówił w 2016 roku prokurator Michał Skwara, współautor książki „Agca nie był sam”, w rozmowie z Jakubem Gołębiewskim.
Rodzina – najwrażliwszy punkt „bandytów”
Walki Ukraińskiej Powstańczej Armii z sowieckimi siłami bezpieczeństwa charakteryzowały się niezwykle dużą brutalnością i bezwzględnością obu stron. W ramach operacji przeciwpartyzanckich przystąpiono do masowej akcji wysiedleńczej, wymierzonej w rodziny członków podziemia.
Od zbrodni do mitologii
W propagandzie PRL obowiązywała teza, że Sowieci chcieli pomóc Warszawie w dniach powstańczych walk 1944 roku, ale nie zdołali z przyczyn obiektywnych. Szybkie zdobycie Krakowa w styczniu 1945 roku miało zaś być dowodem na sowieckie poświęcenie, podbudowane umiłowaniem naszej kultury i zabytków.
Bomby w Zagórzu. Część II: Zamach na Gomułkę
Śledztwo katowickiej Służby Bezpieczeństwa w sprawie nieudanego zamachu na sowieckiego genseka Nikitę Chruszczowa przez dwa lata nie przynosiło żadnych rezultatów. W lipcu 1959 roku przy drodze, którą godzinę później miał przejechać przebywający z wizytą w PRL-u szef KPZS, eksplodowała bomba.
Bomby w Zagórzu. Część I: Ostrzeżenie dla Chruszczowa
5 lipca 1959. w koronie drzewa w Zagórzu wybuchła bomba. Godzinę później miał tamtędy przejeżdżać sekretarz generalny sowieckiej kompartii Nikita Chruszczow. Peerelowskie media przemilczały to zdarzenie, a śledztwo w sprawie próby zamachu na przywódcę ZSRS okazało się serią porażek katowickiej SB.
17 stycznia 1945 r.: sowieci zajmują ruiny spalonej i zburzonej przez Niemców, pustej Warszawy
90s. historii: 25 lutego 1956r. Nikita Chruszow wygłosił referet "O kulcie jednostki..."
90s historii: 15 lutego 1951r. podpisano w Moskwie umowę o zmianie granic
90s. historii: 10 marca 1985 r. zmarł Konstantin Czernienko
Śmierć czerwonego ludobójcy
90s. historii: 2 marca 1931 r. urodził się Michaił Gorbaczow
90s historii: 14 maja 1955 r. powołano Układ Warszawski
„Dokopać Ruskim”
W niedzielę 20 października 1957 roku reprezentacja Polski rozegrała mecz, który przeszedł do historii polskiej piłki nożnej. Na Stadionie Śląskim w Chorzowie biało-czerwoni pokonali kadrę narodową ZSRS 2:1. To sensacyjne zwycięstwo odbiło się szerokim echem w całej sportowej Europie.
Najgorsze miejsce na ziemi
W Jałcie na Krymie 4 lutego 1945 roku spotkali się przywódcy trzech wielkich mocarstw: Winston Churchill – stojący na czele rządu Wielkiej Brytanii, Franklin Delano Roosevelt – prezydent USA oraz Józef Stalin – premier ZSRS, sekretarz generalny partii bolszewickiej i późniejszy generalissimus.
Martwa Droga, czyli fascynujące „muzeum” Gułagu
Warto pamiętać, że chociaż istniejący na terenie ZSRS Gułag składał się z tysięcy obozów, to żaden z nich nie został przekształcony w muzeum – tak jak stało się to z dawnymi nazistowskimi obozami: Auschwitz, Buchenwaldem, czy Theresienstadt.
Kibice, przemytnicy, handlarze
Na olimpiadę moskiewską latem 1980 roku Polacy wyjeżdżali nie tylko dla emocji sportowych. Dla części naszych rodaków ważniejszy był handel lub dobra zabawa, niekoniecznie związana z widowiskami na arenach olimpijskich. Wszystko to działo się pod czujnym okiem KGB ZSRS i SB PRL.
Jałta nie mogła nic zmienić
Sowieci byli przekonani o nieuchronności rywalizacji i konfliktu dwóch światów. Nie było dla nich ważne, czy „kapitalistyczne otoczenie” ma formę państwa „faszystowskiego”, czy liberalno-kapitalistycznego. Jedno i drugie z zasady było przeciwnikiem - mówi prof. Marek Kornat.
Katyńska geneza LWP
Nie są to trupy anonimowe. Tu leży armia. Można by zaryzykować określenie kwiat armii, oficerowie bojowi, niektórzy z trzech uprzednio przewalczonych wojen. To jednak, co najbardziej nęka wyobraźnię, to indywidualność morderstwa, zwielokrotniona w tej potwornej masie. Bo to nie jest masowe zagazowanie, ani ścięcie seriami karabinów maszynowych, gdzie w ciągu minuty czy sekund przestają żyć setki. Tu przeciwnie, każdy umierał długie minuty, każdy zastrzelony był indywidualnie, każdy czekał swojej kolejki, każdy wleczony był nad brzeg grobu; tysiąc za tysiącem - Józef Mackiewicz, „Widziałem na własne oczy” (1943)
Operacja polska NKWD (1937-38)
Mijając Pomnik Poległymi Pomordowanym na Wschodzie, przy zbiegu ulic Muranowskiej i Andersa w Warszawie warto się przyjrzeć szczegółom. Monument otrzymał 11 sierpnia 2018 roku nowy element – tablicę pamiątkową w kształcie podkładu kolejowego, poświęconą ofiarom „Operacji polskiej” z lat 1937-1938.
Rozkaz nr 00485. Antypolska operacja NKWD na sowieckiej Ukrainie 1937–1938
„Operacja polska”, przeprowadzona przez NKWD w latach 1937–1938 w Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich, to jedna z największych zbrodni ludobójstwa wymierzonych w naród polski w XX wieku. W wyniku realizacji rozkazu nr 00485 z 11 sierpnia 1937 r., wydanego przez ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS Nikołaja Jeżowa, pod fałszywymi zarzutami represjonowano przynajmniej 139 835 osób, z czego zamordowano nie mniej niż 111 091. Dodatkowo, na podstawie kolejnego rozkazu Jeżowa, z 15 sierpnia 1937 r. (nr 00486), represjom poddano żony i dzieci skazanych „zdrajców ojczyzny”...
IPNtv - Promocja książki Damiana Karola Markowskiego „Anatomia strachu. Sowietyzacja obwodu lwowskiego 1944–1953. Studium zmian polityczno-gospodarczych” – Warszawa, 18 października 2018
IPNtv - Anglojęzyczni świadkowie Katynia - Warszawa, 25 kwietnia 2018
Początki sowieckiej okupacji Polski po II wojnie światowej
W drodze do władzy - panel 1
Biuletyn IPN nr 10/2017 - Bolszewicki przewrót
Główny temat numeru to przewrót bolszewicki dokonany w 1917 r. w Rosji, zwany niegdyś Wielką Rewolucją Październikową.
"Operacja polska" NKWD - cz. I
Operacja polska NKWD 1937–1938 - dodatek prasowy
Dodatek specjalny Oddziału IPN w Krakowie w 80. rocznicę rozpoczęcia „operacji polskiej” NKWD
When they come (Kiedy przyjdą podpalić dom)
Operacja polska NKWD
Dodatek specjalny do "Naszego Dziennika", 9 sierpnia 2017 r.
Operacja antypolska 1937-1938
Eksterminacja Polaków rozpoczęła się na mocy rozkazu Jeżowa z sierpnia 1937 r. Szef NKWD zadecydował o masowych aresztowaniach ludności polskiej, którą podzielił na dwie grupy. Do pierwszej miały należeć osoby do natychmiastowego rozstrzelania, a do drugiej ci, których czekało od pięciu do dziesięciu lat w łagrach.
Biuletyn IPN nr 7-8/2017 - NKWD: Zabić Polaków 1937-1938
Głównym tematem numeru jest przeprowadzona w latach 1937–1938 przez NKWD ZSRS w ramach Wielkiego Terroru tzw. operacja polska – jedna z największych, a najmniej znanych zbrodni na Polakach.
Aspiracje niepodległościowe narodów Europy Środkowo-Wschodniej wobec wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej
Zmierzch dyktatury. Polska lat 1986–1989 w świetle dokumentów, t. 1 (lipiec 1986 – maj 1989)
Fala strajków latem 1980 r., a następnie będące jej konsekwencją narodziny Solidarności zapoczątkowały nową, najgłębszą fazę kryzysu państwa komunistycznego w Polsce. Postępujące od 1976 r. załamanie gospodarcze doprowadziło w 1980 r. do destabilizacji systemu politycznego opartego na hegemonicznej pozycji PZPR.
Zbrodnia Katyńska. W kręgu prawdy i kłamstwa
W pierwszym okresie II wojny światowej Związek Sowiecki wystąpił przeciwko Polsce jako sojusznik Niemiec hitlerowskich. Realizując zobowiązania paktu Ribbentrop–Mołotow (Hitler–Stalin) z 23 sierpnia 1939 r. armia sowiecka wsparła walczący od 1 września 1939 r. niemiecki Wehrmacht i 17 września uderzyła na Polskę. W wyniku tej agresji w ciągu niecałego miesiąca do niewoli sowieckiej dostało się około 250 tysięcy polskich żołnierzy różnych stopni. W zamęcie wojennym część szeregowych została przez jednostki Armii Czerwonej zwolniona, część jeńców zbiegła i w rezultacie w rękach NKWD, któremu czerwonoarmiści ostatecznie przekazali polskich jeńców, znalazło się ich około 125 tysięcy.
Z przeklętego raju. Zapiski Górnoślązaków deportowanych w 1945 r. do ZSRS
W lutym 1945 r. na zajętym przez Armię Czerwoną Górnym Śląsku NKWD rozpoczęło szeroko zakrojone akcje wymierzone w ludność cywilną.
„Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku”
„Deportacje Górnoślązaków do ZSRS w 1945 roku” to kolejny pakiet edukacyjny poświęcony problemom Górnego Śląska, przygotowany przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach. W 2001 roku ukazał się pierwszy, zatytułowany „Obóz pracy w Świętochłowicach”.
Przed i po 13 grudnia. Państwa bloku wschodniego wobec kryzysu w PRL 1980–1982, t.1
Jedną z najczęściej dyskutowanych po 1989 r. kwestii w polskim życiu publicznym są przyczyny i okoliczności wprowadzenia stanu wojennego w PRL. Dyskusja ta toczy się wokół dwu podstawowych zagadnień. Pierwsze z nich związane jest z sytuacją wewnętrzną – czy istniała szansa na wypracowanie modelu życia społeczno-politycznego w PRL uwzględniającego istnienie NSZZ „Solidarność”, czy też od początku konfrontacja była nieuchronna, a podpisanie porozumień sierpniowych obóz władzy traktował tylko jako taktyczne posunięcie, chwilowy wybór „mniejszego zła” – by odwołać się do słów Edwarda Gierka.
Fot. Biblioteka Narodowa
