Michał Goleniewski urodził się 16 sierpnia 1922 r. w Nieświeżu na Nowogródczyźnie. Już w latach dwudziestych przeniósł się wraz z rodziną do wielkopolskiego Wolsztyna, gdzie mieszkał do 1945 r. Przed wojną zdążył ukończyć gimnazjum ogólnokształcące. W czasie okupacji pracował jako goniec i księgowy w majątkach ziemskich k. Wolsztyna. Pod koniec 1944 r. poważnie zachorował i w momencie wkroczenia Armii Czerwonej leżał w szpitalu.
Funkcjonariusz aparatu bezpieczeństwa kontrwywiadu i wywiadu
Do komunistycznych organów bezpieczeństwa wstąpił w marcu 1945 r. i w ciągu nieco ponad dwóch lat awansował od wartownika do p.o. szefa Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Zielonej Górze. W świetle dostępnych relacji należał do grona funkcjonariuszy, którzy stosowali tzw. niedozwolone metody śledcze. W sierpniu 1948 r. ściągnięto go do Poznania, gdzie kierował Wydziałem Miejskim, a następnie przez półtora roku prowadził Wydział I (kontrwywiadowczy) poznańskiego Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego.
W tym czasie udało mu się m.in. zdemaskować kilku członków PPR „na poważnych stanowiskach” jako byłych agentów gestapo. W czerwcu 1950 r. przeniesiono go na analogiczne stanowisko do Gdańska, gdzie służył przez trzy lata.
Po przeniesieniu do centrali kontrwywiadu, od czerwca 1953 r. kierował nowo powstałym Wydziałem IX (Analityczno-Informacyjnym) Departamentu I MBP. W połowie marca 1955 r. awansował na wicedyrektora służby kontrwywiadowczej. Jego praca na tym stanowisku nie trwała długo, ponieważ już w grudniu został zastępcą szefa Głównego Zarządu Informacji MON. Decyzja ta miała związek z krótkotrwałym podporządkowaniem kontrwywiadu wojskowego kierownictwu Komitetu ds. Bezpieczeństwa Publicznego.
Na początku 1957 r. Michał Goleniewski trafił do wywiadu. Powierzono mu wówczas funkcję naczelnika Wydziału VI, specjalizującego się w prowadzeniu wywiadu naukowo-technicznego. Jednostka ta zdobywała nowe technologie, które miały pomóc w rozwoju krajowego przemysłu.
Michał Goleniewski, ok. 1958 r. Zdjęcie pochodzące z akt osobowych funkcjonariusza (fot. z zasobu IPN)
Podpułkownik Michał Goleniewski, ok. 1957 r. Zdjęcie pochodzące z akt osobowych funkcjonariusza (fot. z zasobu IPN)
Szyfrogram centrali Departamentu I MSW informujący o zaginięciu ppłk. Michała Goleniewskiego (z zasobu IPN)
Notatka na temat informacji posiadanych przez ppłk. Michała Goleniewskiego (z zasobu IPN)
Publikacje prasowe dotyczące Michała Goleniewskiego jako rzekomego syna cara Mikołaja II Romanowa (z zasobu IPN)
Michał Goleniewski jako „carewicz” (fot. z zasobu IPN)
Współpraca z amerykańskimi służbami i ucieczka
W styczniu 1961 r., podczas delegacji służbowej do Berlina, oficer oddał się do dyspozycji amerykańskich służb. Przekazał im wówczas m.in. pełny wykaz spraw prowadzonych przez swoją jednostkę. Nie były to z resztą pierwsze udzielone przez niego informacje, ponieważ już od pewnego czasu przesyłał je na umówiony adres podpisując się jedynie pseudonimem „Heckenschütze” (niem. snajper). Tuż po ucieczce zaczęto go rozpracowywać w ramach sprawy o kryptonimie „Technik” i „Teletechnik”. Prowadzono ją do wczesnych lat osiemdziesiątych.
Podczas początkowego okresu pobytu w Stanach Zjednoczonych, przez wiele miesięcy, uciekinier był przesłuchiwany przez pracowników amerykańskich służb. Dzięki niemu udało się zdemaskować nie tylko liczną grupę współpracowników wywiadu i kontrwywiadu PRL, ale także kilku ważnych agentów KGB.
Niespodziewanie w połowie lat sześćdziesiątych Goleniewski zaczął się podawać za zaginionego syna cara Mikołaja II Romanowa i prowadzić aktywną działalność publiczną. Sposób, w jaki starał się zwrócić na siebie uwagę, odebrał mu wiarygodność. Zmarł 12 lipca 1993 r. w Nowym Jorku.
* * *
Więcej na temat Michała Goleniewskiego można przeczytać w artykule Witolda Bagieńskiego pt. „Analiza sprawy ppłk. Michała Goleniewskiego, uciekiniera z wywiadu PRL”, zamieszczonym w publikacji „Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku”, t. 3.
Studia nad wywiadem i kontrwywiadem Polski w XX wieku, t. 3
Więcej interesujących materiałów na profilu Archiwum IPN
