Jednymi z ciekawszych archiwaliów przechowywanymi w Oddziałowym Archiwum IPN w Łodzi są akta niemieckiej tajnej policji państwowej (Geheime Staatspolizei – gestapo)1. Uporządkowano i opracowano je w ramach dwóch zespołów: Tajna Policja Państwowa. Oddział w Łodzi 1939-1944 (Geheime Staatspolizei Staatspolizeistelle Litmannstadt) oraz Komendantura Policji Bezpieczeństwa 1944-1945 (Kommandeur Dienststelle der Sicherheitspolizei Litzmannstadt).
Rozpoznawać i zwalczać przeciwnika
Największą grupę stanowią materiały wytworzone przez Oddział IV Poszukiwania i Zwalczania Przeciwnika (Gegnererforschung und Bekämpfung) łódzkiego gestapo. Są to głównie materiały dotyczące śledztw i dochodzeń w sprawach osób podejrzanych lub aresztowanych na terenie rejencji kaliskiej i łódzkiej za przynależność do ruchu oporu (ZWZ, AK, Tajna Organizacja Niepodległościowa, Tajna Organizacja Wojskowa i inne), w sprawach osób podejrzanych o ucieczki z pracy przymusowej, o nielegalne przekraczanie granicy, o zabójstwa folksdojczów oraz o przestępstwa gospodarcze, w sprawie rozpowszechniania nielegalnych ulotek, czynów wymierzonych w hitlerowski porządek prawny, zakazanych polsko-niemieckich „związków krwi”, zwalczania przestępstw gospodarczych (sabotaż, pożary, zamachy kolejowe), w sprawach wykroczeń przeciwko okupacyjnej dyscyplinie pracy, nielegalnego przekraczania granicy z Generalnym Gubernatorstwem.
Wśród zachowanych dokumentów znajduje się też blisko 400 jednostek archiwalnych z grupy materiałów administracyjnych dotyczących głównie uposażenia pracowników, służby przymusowej, przyjmowania i traktowania więźniów, nastrojów wśród ludności, sprawozdań z działalności, ale też planów pracy i rozmieszczenia urzędników oraz funkcjonariuszy gestapo, co w sposób znaczny ułatwiło usystematyzowanie struktury omawianego urzędu. W tej grupie materiałów archiwalnych zachowała się też korespondencja niemieckiej policji, głównie w sprawach poszukiwań i aresztowań, skierowań do obozów koncentracyjnych, osób zmarłych w tychże obozach i pozostawionych po nich depozytach.
Na szczególną uwagę zasługuje grupa akt osobowych wytworzona przez łódzkie gestapo. Znalazły się tu nie tylko akta agentów (21 j.a.), ale także akta funkcjonariuszy i pracowników zatrudnionych przez gestapo w Łodzi w ogólnej liczbie 851 j.a. To wśród nich odnaleziono w trakcie inwentaryzacji 71 j.a. dotyczących pracowników i funkcjonariuszy zatrudnionych w obozie prewencyjnym dla młodocianych Polaków (Polen Jugendverwahrlager) przy ul. Przemysłowej w Łodzi.
Powstanie i organizacja obozu
Należy w tym miejscu wspomnieć, iż to właśnie łódzkie gestapo sprawowało nadzór nad wspomnianym obozem. O jego zorganizowanie na terenie miasta zabiegał już w lutym 1941 r. ówczesny szef niemieckiej policji kryminalnej (Kriminalpolizei) w Łodzi, Wilhelm Zirpnis2. Wskutek negatywnej oceny przewidzianych do tego celu budynków (proponowano m.in. klasztor oo. Franciszkanów w Łagiewnikach oraz dawny żydowski dom młodzieży na Radogoszczu) projekt zorganizowania obozu na terenie Łodzi w 1941 r. nie doszedł do skutku. Sprawę podjęto na nowo jesienią 1942 r. delegując z Frankfurtu nad Odrą do Łodzi, m.in. w tej sprawie, inspektora Ottona Grunowa3. Na przełomie listopada i grudnia 1942 r. zakończono prace remontowe budynku przy ul. Przemysłowej na łódzkim Marysinie, gdzie 1 grudnia 1942 r. Polen Jugendverwahrlager rozpoczął swoją działalność. Pierwszy transport więźniów dotarł do obozu 12 grudnia 1942 r4.
Obóz przeznaczony był dla ok. 1800 młodocianych, położony na krańcu łódzkiego getta, przylegał z jednej strony do muru żydowskiego cmentarza. W myśl okólnika Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy z 28 listopada 1942 r. przeznaczony był dla męskich młodocianych „polskich przestępców” w wieku od 12 do 16 lat5, a w swej strukturze wzorowany był na obozie w Moringen (Jugendschutzlager Moringen) w Meklemburgii. Jego pierwszym komendantem został sekretarz Kripo, Heinz Heinrich Fuge. Ten jednak już w początkach 1943 r. został kierownikiem nowo utworzonej filii obozu w folwarku Dzierżązna k. Zgierza, zaś stanowisko komendanta obozu przy ul. Przemysłowej powierzono szefowi Kripo w Łodzi, Karlowi Ehrlichowi6. Zarządzająca obozem administracja podlegała IV urzędowi gestapo w Łodzi, do którego kompetencji należało zwierzchnictwo i nadzór nad nim, podobnie jak to miało miejsce w przypadku obozu pracy przymusowej na Sikawie. Z ramienia tajnej policji, zwierzchnikiem i opiekunem obozu młodzieżowego był jego współorganizator, wspomniany inspektor Otto Grunow.
Funkcjonariusze Polenjugendverwahrlager
Wśród omawianych akt personalnych pracowników i funkcjonariuszy obozu nie zachowały się niestety materiały archiwalne dotyczące kadry kierowniczej placówki. Zdecydowana większość to akta osób pełniących funkcje strażników/wachmanów, pracowników administracyjnych, biurowych i gospodarczych. Na bazie zgromadzonych materiałów, w wyniku opracowania akt zespołu niemieckiej tajnej policji państwowej powstał prezentowany poniżej wykaz pracowników i funkcjonariuszy zatrudnionych w obozie przy ul. Przemysłowej w Łodzi. Opracowane zestawienie zawiera podstawowe informacje o danych osobowych, pełnionej funkcji/stanowisku oraz czasie zatrudnienia w obozie, a także wskazuje sygnaturę archiwalną, pod jaką akta przechowywane są w zasobie Oddziałowego Archiwum IPN w Łodzi. Prezentowany poniżej wykaz może stanowić cenne uzupełnienie informacji i wiedzy o niemieckim aparacie represji w okupowanej Polsce i ludziach, którzy byli za nie odpowiedzialni.
Wykaz funkcjonariuszy i pracowników obozu dla dzieci i młodzieży przy ul. Przemysłowej w Łodzi, figurujących w aktach osobowych zachowanych po działalności łódzkiego Gestapo
L.p. |
Imię |
Nazwisko |
Imię ojca |
Data urodzenia |
Miejsce urodzenia |
Funkcja/stanowisko |
Początek służby/pracy |
Koniec służby/pracy |
Sygnatura akt |
Uwagi z przebiegu służby/pracy |
1 |
Andreas |
Agapow |
Vasili |
02-10-1914 |
Smoleńsk |
Strażnik |
01-07-1944 |
31-07-1944 |
IPN Ld 1/8535 |
|
2 |
Hermann |
Anweiler |
Adam |
17-09-1885 |
Łódź |
Strażnik |
01-08-1943 |
30-04-1944 |
IPN Ld 1/8536 |
|
3 |
Nikolaus |
Appel |
Kusma |
15-01-1922 |
Rikunowka |
Strażnik |
01-05-1944 |
04-10-1944 |
IPN Ld 1/8537 |
04-10-1944 r. wcielony do Wehrmachtu |
4 |
Heinrich |
Bachmann |
Brak danych |
25-07-1912 |
Armawir |
Nadzorca |
01-09-1944 |
04-10-1944 |
IPN Ld 1/7811 |
04-10-1944 r. wcielony do Wehrmachtu |
5 |
Siegfried |
Buschmann |
Brak danych |
23-03-1902 |
Łódź |
Nadzorca |
21-02-1944 |
30-04-1944 |
IPN Ld 1/8749 |
|
6 |
Peter |
Dercho |
Brak danych |
05-06-1913 |
ZSRS |
Strażnik |
13-03-1944 |
31-07-1944 |
IPN Ld 1/7866 |
|
7 |
Michael |
Duchnowskyj/Duchnowskij |
Onufry |
10-05-1911 |
Stryj |
Dozorca |
11-12-1942 |
I 1945 |
IPN Ld 1/7886 |
|
8 |
Peter |
Fischer |
Peter |
15-01-1921 |
ZSRS |
Strażnik |
01-09-1944 |
X 1944 |
IPN Ld 1/8221 |
1939-1941 zasadnicza służba wojskowa (Wehrmacht), 1942-1994 służba w Schutzpolizei w Mińsku |
9 |
Emil |
Gatke |
August |
24-09-1899 |
Kwiatkowice |
Strażnik |
01-11-1943 |
31-07-1944 |
IPN Ld 1/7963 |
|
10 |
Jakob |
Geyer |
Jakob |
25-10-1895 |
Pancevo |
Strażnik |
04-06-1943 |
XI 1944 |
IPN Ld 1/8547 |
|
11 |
Josef |
Glaser |
Johann |
13-01-1908 |
Shyrokolanivka |
Strażnik |
13-03-1944 |
31-08-1944 |
IPN Ld 1/7971 |
|
12 |
Sergiej |
Gromow |
Foma |
29-06-1894 |
Brak danych |
Strażnik |
12-08-1944 |
VIII 1944 |
IPN Ld 1/7982 |
|
13 |
Heinrich |
Gross |
Gustav |
27-01-1884 |
Łódź |
Strażnik |
16-04-1943 |
XI 1944 |
IPN Ld 1/8751 |
|
14 |
Władysława |
Guziak z d. Świątczak |
Brak danych |
08-04-1895 |
Krzyszkowice |
Pracownik gospodarczy |
03-03-1943 |
20-11-1943 |
IPN Ld 1/8562 |
|
15 |
Gottfried |
Haffner |
Gottfried |
14-06-1911 |
ZSRS |
Strażnik |
13-03-1944 |
08-12-1944 |
IPN Ld 1/8565 |
08-12-1944 r. wcielony do Wehrmachtu |
16 |
Alexander |
Heidel |
Juliuis |
13-01-1926 |
ZSRS |
Strażnik |
01-10-1944 |
06-11-1944 |
IPN Ld 1/8572 |
06-11-1944 r. wcielony do Wehrmachtu |
17 |
Waldemar |
Heinrichsohn |
Brak danych |
31-07-1912 |
Krzywy Róg |
Strażnik |
01-05-1944 |
X 1944 |
IPN Ld 1/8573 |
|
18 |
Josef |
Jensch |
Walenty |
20-03-1892 |
Łódź |
Strażnik |
19-03-1943 |
XI 1944 |
IPN Ld 1/8608 |
|
19 |
Oskar |
Karsch |
Reinhold |
01-11-1913 |
Łódź |
Strażnik |
06-01-1943 |
I 1944 |
IPN Ld 1/8624 |
Od 15-02-1940 r. do 31-12-1942 r. zatrudniony w Feuerschutzpolizei w Łodzi (w stopniu: Wachtmeister) |
20 |
Piotr |
Kazmierczak/Kaźmierczak |
Stanisław |
26-08-1883 |
Staw |
Ogrodnik |
03-03-1943 |
I 1944 |
IPN Ld 1/8627 |
Od 20-10-1919 r. do 31-08-1940 funkcjonariusz Policji Polskiej w Kielcach |
21 |
Adolf |
Kipke |
Karl |
08-01-1914 |
ZSRS |
Strażnik |
16-08-1944 |
VIII 1944 |
IPN Ld 1/8634 |
|
22 |
Adolf |
Kobler |
Johann |
01-07-1879 |
Łódź |
Strażnik |
17-07-1944 |
XII 1944 |
IPN Ld 1/8644 |
|
23 |
Henryk |
Kowalczuk |
Michał |
12-01-1915 |
Łódź |
Kierowca-mechanik |
20-01-1944 |
VI 1944 |
IPN Ld 1/8657 |
|
24 |
Jegor |
Kramar |
Paweł |
01-03-1915 |
Ługańsk (Woroszyłowgrad) |
Strażnik |
01-09-1944 |
I 1945 |
IPN Ld 1/8660 |
|
25 |
Jakob |
Kraushaar |
Johann |
30-05-1919 |
ZSRS |
Strażnik |
01-08-1943 |
31-07-1944 |
IPN Ld 1/8663 |
|
26 |
Adolf |
Kschisch |
Josef |
11-09-1893 |
Czerniowce |
Strażnik |
10-05-1943 |
X 1944 |
IPN Ld 1/8671 |
|
27 |
Robert |
Languth |
Stanisław |
17-01-1896 |
Zduńska Wola |
Strażnik |
17-06-1943 |
27-12-1944 |
IPN Ld 1/8683 |
27-12-1944 r. wcielony do Wehrmachtu |
28 |
Josef |
Lechner |
Friedrich |
08-04-1894 |
Łódź |
Strażnik |
07-12-1942 |
XI 1944 |
IPN Ld 1/8692 |
Od 24-11-1943 r. do 12-05-1944 r. służba w Wehrmachcie |
29 |
Adolf |
Linke |
Wilhelm |
24-01-1897 |
Zduńska Wola |
Strażnik |
19-05-1943 |
XII 1944 |
IPN Ld 1/8696 |
|
30 |
Anatoli |
Lutyj |
Anastasius |
18-02-1925 |
Rostów nad Donem |
Strażnik |
21-08-1944 |
31-10-1944 |
IPN Ld 1/8704 |
|
31 |
Leonard |
Lutyj/Lutyi |
Anastasius |
05-06-1927 |
Rostów nad Donem |
Strażnik |
01-07-1944 |
15-11-1944 |
IPN Ld 1/8705 |
|
32 |
Georg |
Lutz |
Georg |
22-07-1885 |
ZSRS |
Strażnik |
01-10-1943 |
31-10-1944 |
IPN Ld 1/8706 |
|
33 |
Georg |
Maier |
Georg |
25-02-1908 |
Armawir |
Strażnik |
14-03-1944 |
31-10-1944 |
IPN Ld 1/8131 |
|
34 |
Tadeusz |
Maniecki |
Alex |
01-02-1908 |
Łódź |
Kucharz |
01-12-1942 |
20-01-1943 |
IPN Ld 1/8113 |
|
35 |
Philipp |
Manz |
Philipp |
29-03-1900 |
Dornfeld (Ternopillja) |
Dozorca więzienny |
01-09-1944 |
30-11-1944 |
IPN Ld 1/8114 |
|
36 |
Janina |
Matysiak z d. Kędzia/Kendzia |
Andrzej |
18-07-1901 |
Łódź |
Sprzątaczka/Pomoc kuchenna |
18-01-1943 |
15-08-1943 |
IPN Ld 1/8123 |
|
37 |
Ewald |
Menzel |
Hipolit |
12-08-1894 |
Łódź |
Dozorca więzienny |
10-03-1943 |
I 1944 |
IPN Ld 1/8133 |
|
38 |
Johann |
Neufeld |
Jakob |
13-05-1912 |
Serebropol (Silberfeld) |
Strażnik |
13-03-1944 |
31-07-1944 |
IPN Ld 1/8167 |
|
39 |
Harry |
Niesner |
Brak danych |
01-02-1903 |
Ryga |
Nadzorca |
09-06-1943 |
VI 9143 |
IPN Ld 1/8754 |
|
40 |
Adolf |
Oswald |
Michel |
20-06-1913 |
Żytomierz |
Strażnik |
13-03-1944 |
30-09-1944 |
IPN Ld 1/8192 |
|
41 |
Stefania |
Otto z d. Mloczkowska |
Stanisław |
13-11-1918 |
Starachowice |
Nadzorca |
01-08-1943 |
X 1944 |
IPN Ld 1/8194 |
|
42 |
Gustav |
Pfeichner |
Brak danych |
02-10-1911 |
ZSRS |
Strażnik |
01-09-1944 |
08-12-1944 |
IPN Ld 1/8198 |
08-12-1944 r. wcielony do Wehrmachtu |
43 |
Alfons |
Pospiech/Pośpiech |
Leonard |
11-10-1894 |
Łódź |
Śledczy |
01-04-1943 |
III 1944 |
IPN Ld 1/8222 |
1925-1939 funcjonariusz policji w Łodzi, od 16-10-1939 r. do 31-03-1943 r. zatrudniony w Kriminalpolizei (Kripo) Litzmannstadt |
44 |
Nikita |
Psjuk |
Josef |
13-03-1918 |
Podgorki (ZSRS) |
Strażnik |
21-08-1944 |
17-10-1944 |
IPN Ld 1/8219 |
|
45 |
Heinrich |
Radke |
Eduard |
10-04-1879 |
Ozorków |
Strażnik |
01-11-1943 |
V 1944 |
IPN Ld 1/8228 |
|
46 |
Franz |
Rakoczy |
Johann |
29-01-1925 |
Doboj |
Strażnik |
01-12-1942 |
31-07-1944 |
IPN Ld 1/8230 |
|
47 |
Józef |
Renkowski/Rękowski |
Józef |
22-11-1890 |
Łódź |
Śledczy |
01-04-1943 |
I 1944 |
IPN Ld 1/8238 |
1918-1939 funkcjonariusz policji w Łodzi, od 16-10-1939 r. do 31-03-1943 r. zatrudniony w Kriminalpolizei (Kripo) Litzmannstadt |
48 |
Karl |
Reschke |
Ludwig |
22-10-1885 |
Szczepanów |
Strażnik |
04-01-1943 |
I 1945 |
IPN Ld 1/8239 |
|
49 |
Leo |
Ritter |
Karl |
21-08-1926 |
Moskwa |
Strażnik |
01-03-1944 |
31-07-1944 |
IPN Ld 1/8252 |
|
50 |
Oskar |
Schermer |
August |
24-01-1886 |
Łódź |
Strażnik |
16-10-1943 |
X 1944 |
IPN Ld 1/8294 |
Od X 1944 r. wcielony do Volkssturmu |
51 |
Adam |
Schilling |
Konrad |
22-09-1924 |
Glogovac (Schutzberg) |
Strażnik |
01-08-1943 |
VIII 1943 |
IPN Ld 1/8757 |
|
52 |
Josef |
Schulz |
Josef |
18-02-1884 |
Radowce (Radautz) |
Strażnik |
01-08-1944 |
XI 1944 |
IPN Ld 1/8340 |
|
53 |
Bolesław |
Schulzew |
Brak danych |
25-11-1886 |
Ryga |
Strażnik |
16-03-1943 |
03-01-1945 |
IPN Ld 1/8348 |
|
54 |
Nikolaus |
Sieben |
Peter |
04-03-1912 |
ZSRS |
Strażnik |
29-08-1944 |
30-09-1944 |
IPN Ld 1/8373 |
|
55 |
Johann |
Sierpień/Sierpień |
Franz |
24-03-1918 |
Chełm |
Kierowca |
01-02-1943 |
VI 1944 |
IPN Ld 1/8371 |
|
56 |
Wacława |
Sobczyńska |
Anton |
22-09-1910 |
Łódź |
Kucharka |
01-12-1942 |
XI 1944 |
IPN Ld 1/8383 |
|
57 |
Franciszek |
Stankiewicz |
Ignacy |
15-09-1904 |
Łódź |
Kierowca |
11-05-1943 |
IX 1944 |
IPN Ld 1/8399 |
|
58 |
Zofia |
Stawicka |
Józef |
21-03-1929 |
Łódź |
Krawcowa |
27-09-1943 |
11-03-1944 |
IPN Ld 1/8403 |
W okresie od 07-01-1943 r. do 22-09-1943 r. przebywała w obozie przy ul. Przemysłowej jako osadzona, pełniąc równoczesnie obowiązki pomocy krawieckiej |
59 |
Maria |
Stolarek |
Konstantin |
06-12-1924 |
Łódź |
Pracownik/robotnik |
01-11-1943 |
04-12-1943 |
IPN Ld 1/8415 |
W okresie od 04-01-1943 r. do 27-10-1943 r. przebywała w obozie przy ul. Przemysłowej jako osadzona, pełniąc równoczesnie obowiązki pomocy sanitarnej |
60 |
Bolesław |
Świerczyński |
Franz |
13-02-1900 |
Bydgoszcz |
Nadzorca |
01-02-1943 |
XII 1944 |
IPN Ld 1/8426 |
W okresie od listopada 1942 r. do stycznia 1943 r. pracował jako tłumacz w filii obozu w Dzierżąznej |
61 |
Reinhold |
Tepper |
Ernst |
23-06-1905 |
ZSRS |
Strażnik |
13-03-1944 |
31-08-1944 |
IPN Ld 1/8436 |
|
62 |
Alex |
Tondorf |
Karl |
30-05-1892 |
Łódź |
Strażnik |
25-06-1943 |
X 1944 |
IPN Ld 1/8448 |
Od X 1944 r. wcielony do Volkssturmu |
63 |
Heinrich |
Volz |
Alexander |
06-10-1919 |
Krasnoarmiejsk (Balzer) |
Strażnik |
01-05-1944 |
11-08-1944 |
IPN Ld 1/8462 |
Od 11-08-1944 r. wcielony do Waffen-SS (ochotnik) |
64 |
Oskar |
Wengel |
Robert |
20-08-1889 |
Kowno |
Strażnik |
16-05-1944 |
31-08-1944 |
IPN Ld 1/8487 |
|
65 |
Gerhard |
Wenzel |
Brak danych |
15-06-1906 |
Brak danych |
Polizeisekretär/ Polizeiinspektor |
01-02-1944 |
II 1944 |
IPN Ld 1/8488 |
|
66 |
Karl |
Wieland/Wieluński/Wiliński |
Reimund |
17-01-1892 |
Łódź |
Strażnik |
04-01-1943 |
XII 1943 |
IPN Ld 1/8492 |
|
67 |
Wenzel |
Wiese |
Josef |
31-07-1896 |
Łódź |
Strażnik |
04-01-1943 |
XII 1944 |
IPN Ld 1/8493 |
|
68 |
Fiodor |
Wolf |
Hermann |
10-05-1917 |
Odessa |
Strażnik |
01-06-1944 |
31-08-1944 |
IPN Ld 1/8503 |
|
69 |
Johann |
Zettel |
Franz |
09-04-1886 |
Suczawa |
Strażnik |
28-08-1944 |
XI 1944 |
IPN Ld 1/8518 |
|
70 |
Emanuel |
Zich |
Johann |
13-05-1917 |
ZSRS |
Strażnik |
01-05-1944 |
30-09-1944 |
IPN Ld 1/8519 |
|
71 |
Karl |
Ziebart |
Johann |
15-01-1900 |
Łódź |
Strażnik |
24-06-1943 |
V 1944 |
IPN Ld 1/8520 |
|
1 Pierwszym krokiem do stworzenia sieci placówek tajnej policji państwowej na ziemiach bezpośrednio wcielonych do III Rzeszy było zarządzenie szefa niemieckiej policji Heinricha Himmlera z 7 listopada 1939 r. Siedzibą powołanego do życia na podstawie powyższego zarządzenia łódzkiego gestapo stał się kompleks budynków przy ul. Anstadta 7. Pierwszym szefem gestapo w Łodzi został SS-Sturmbannführer Gerhard Flesch. Po nim, na początku 1940 r., stanowisko to objął przeniesiony z gestapo w Berlinie, SS-Sturmbannführer dr Robert Schefe, a następnie, od maja 1942 r. do końca okupacji, SS-Sturmbannführer dr Otto Bradfisch, który od sierpnia 1943 r. pełnił również funkcję komisarycznego nadburmistrza Łodzi. Struktura organizacyjna Staatspolizeistelle Litzmannstadt obejmowała początkowo trzy, w końcowej fazie pięć głównych oddziałów (Abteilungen), w skład których wchodziły referaty oznaczone cyframi rzymskimi oraz sekcje, oznaczone literowo i przedstawiała się następująco: Sekretariat Szefa, Oddział I Spraw Personalnych, Oddział II Finansowo-Gospodarczy, Oddział III Spraw Wewnętrznych Okupowanego Obszaru, Oddział IV Poszukiwania i Zwalczania Przeciwników, Oddział V Policji Kryminalnej. Urząd Gestapo w Łodzi posiadał ekspozytury terenowe (Aussendienstellen) w Kaliszu, Łęczycy, Ostrowie Wielkopolskim, Sieradzu, Włocławku i Koninie oraz komisariaty graniczne (Grenzpolizeikommissariate) w Łodzi, w Wieluniu i Kutnie. Przy gestapo w Łodzi działał specjalny policyjny sąd doraźny (Standgericht) z szefem urzędu jako przewodniczącym składu oraz dwoma wybieranymi przez niego ławnikami. Do kompetencji tego sądu należały sprawy karne przeciwko Polakom i Żydom, oskarżonym o ciężkie wykroczenia przeciwko Niemcom oraz o naruszenie niemieckiego porządku prawnego. Poza tym urząd sprawował nadzór nad obozem prewencyjnym dla młodocianych Polaków (Polen Jugendverwahrlager) przy ul. Przemysłowej w Łodzi, a także nad obozem pracy wychowawczej (Arbeitserziehungslager) na Sikawie w Łodzi, czynnym od marca 1943 r. Szerzej zob. M. Cygański, Gestapo w Łodzi, Łódź 1974, s. 10-17.
2 M. Cygański, Powstanie, administracja i rozbudowa karnego obozu pracy dla dzieci i młodzieży policji bezpieczeństwa III Rzeszy w Łodzi (1942-1945), „Walka i Praca. Biuletyn Związku Bojowników o Wolność i Demokrację Zarządu Okręgu w Łodzi” 1972, nr 1, s. 22.
3 M. Cygański, Gestapo w Łodzi, Łódź 1974, s. 23.
4 J. Wasiak, Obóz dla dzieci i młodzieży polskiej przy ulicy Przemysłowej, [w:] Obozy hitlerowskie w Łodzi, red. A. Głowacki, S. Abramowicz, Łódź 1998, s. 162.
5 M. Cygański, Powstanie, administracja i rozbudowa …, s. 24.
6 M. Cygański, Policja kryminalna i porządkowa III Rzeszy w Łodzi i rejencji łódzkiej 1939-1945, „Rocznik Łódzki”, t. XVI, 1971, s. 21.